Missale
Meum

Wielki Czwartek

W pierwszych wiekach istnienia Kościoła odprawiano w Wielki Czwartek trzy Msze święte. Pierwsza łączyła się z obrzędem pojednania publicznych pokutników, druga z poświęceniem olejów świętych, trzecią odprawiano na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Gdy ustał zwyczaj publicznej pokuty, zaniechano obrzędu pojednania pokutników. Natomiast w katedrach biskupich, oprócz wieczornej Mszy Wieczerzy Pańskiej, odprawia się rano specjalną Mszę świętą połączoną z konsekracją olejów.
Wielki Czwartek jest przede wszystkim rocznicą ustanowienia sakramentów Ołtarza i Kapłaństwa. Na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy odprawia się uroczystą wieczorną Mszę św., w czasie której kapłani i wierni przyjmują Komunię św. z rąk biskupa lub kapłana odnawiającego przy ołtarzu ofiarę Nowego Zakonu.
Eucharystia ustanowiona w czasie Ostatniej Wieczerzy jest owocem i uobecnieniem ofiary krzyżowej. Stąd słusznie chlubimy się krzyżem w antyfonie na wejście i w graduale wieczornej Mszy. W lekcji poucza nas św. Paweł, że sprawowanie Eucharystii jest opowiadaniem śmierci Pańskiej. Chleb i wino, które Pan Jezus wybrał na postacie Najświętszego Sakramentu, symbolizują zjednoczenie. Wiele ziaren łączy się w jednym chlebie, sok wielu jagód tworzy wino. W czasie Ostatniej Wieczerzy Pan Jezus podkreślił ważność przykazania miłości bliźniego, a w modlitwie arcykapłańskiej modlił się o wzajemną miłość między członkami Kościoła. W czasie Mszy św. celebrans konsekruje oprócz hostii mszalnej komunikanty przeznaczone do Komunii duchowieństwa i wiernych, a w Polsce także hostię przeznaczoną do wystawienia w Bożym Grobie. Jest życzeniem Kościoła, aby wierni licznie przystępowali w dniu dzisiejszym do Komunii świętej i oddawali się uczynkom miłości chrześcijańskiej.

Introit

Ga 6:14
A myśmy się chlubić powinni Krzyżem Pana naszego Jezusa Chrystusa; w Nim jest zbawienie, życie i zmartwychwstanie nasze: przez Niego jesteśmy zbawieni i oswobodzeni.
Ps 66:2
Niech Bóg się zmiłuje nad nami i nam błogosławi: niech nam ukaże pogodne oblicze i zmiłuje się nad nami.
A myśmy się chlubić powinni Krzyżem Pana naszego Jezusa Chrystusa; w Nim jest zbawienie, życie i zmartwychwstanie nasze: przez Niego jesteśmy zbawieni i oswobodzeni.

Kolekta

Boże, od Ciebie Judasz otrzymał karę za swoją zbrodnię, a łotr nagrodę za wyznanie winy; daj nam doznać skutków miłosierdzia Twego, a jak w czasie swojej męki Pan nasz Jezus Chrystus obydwom oddał różną zapłatę, tak niech zgładzi w nas zastarzały błąd i udzieli nam łaski zmartwychwstania:
Który z Tobą.

Lekcja

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian.
1 Kor 11:20-32
Bracia: Gdy się tedy wespół schodzicie, nie jest to już pożywanie wieczerzy Pańskiej. Każdy bowiem wieczerzę swoją już uprzednio spożywa i tak jeden jest głodny, a drugi nietrzeźwy. Czyż domów nie macie do jedzenia i picia? Albo okazujecie wzgardę Kościołowi Bożemu i poniewieracie tymi, którzy nic nie mają? Cóż wam powiem? Czy chwalę was? Za to nie chwale.
Ja bowiem otrzymałem od Pana, co też wam podałem, że Pan Jezus tej nocy, w której był wydany, wziął chleb i dzięki uczyniwszy, łamał i rzekł: «Bierzcie i jedzcie, to jest ciało moje, które za was będzie wydane: to czyńcie na moją pamiątkę». Także i kielich po wieczerzy mówiąc: «Ten kielich jest nowym testamentem we krwi mojej. To czyńcie, ilekroć pić będziecie, na pamiątkę moją».
Ilekroć bowiem ten chleb pożywać, a kielich pić będziecie, śmierć Pańską będziecie zwiastować, aż przybędzie. Tak więc ktokolwiek by pożywał ten chleb albo pił kielich Pański niegodnie, winien będzie ciała i krwi Pańskiej. Niechajże tedy doświadcza człowiek samego siebie, a tak niechaj pożywa chleba tego i z kielicha pije. Kto bowiem Pozywa i pije niegodnie, potępienie dla siebie pożywa i pije, nie bacząc na ciało Pańskie. Dlatego między wami wielu chorych i słabych i wielu pomarło. Bo gdybyśmy sami siebie sądzili, nie bylibyśmy sądzeni. Lecz gdy nas sądzą, karanie odbieramy od Pana, abyśmy z tym światem potępieni nie byli.

Graduał

Flp 2:8-9
Chrystus stał się dla nas posłuszny aż do śmierci, a była to śmierć krzyżowa.
℣. Dlatego i Bóg wywyższył Go: i nadał Mu imię, przewyższające wszelkie imię.

Ewangelia

Ciąg dalszy ☩ Ewangelii świętej według Jana.
J 13:1-15
Przed świętym dniem Paschy Jezus, wiedząc, że nadeszła godzina Jego, aby odszedł z tego świata do Ojca, umiłowawszy swoich, którzy byli na świecie, aż do końca ich umiłował. I po skończeniu wieczerzy, gdy szatan skusił był serce Judasza Iszkarioty, syna Szymona, aby Go zdradził, (Jezus) wiedząc, że Ojciec oddał wszystko w Jego ręce, że od Boga wyszedł i do Boga zdąża, wstaje od wieczerzy, składa szaty swoje, a wziąwszy prześcieradło, przepasuje się. Potem nalewa wody do misy i poczyna umywać nogi uczniom i wycierać prześcieradłem, którym się był przepasał. Zbliża się tedy do Szymona Piotra. I rzecze Mu Piotr. «Panie, Ty mnie nogi umywasz?» Odpowiadając Jezus, rzekł mu: «Co ja czynię, ty jeszcze nie rozumiesz, ale zrozumiesz potem». Rzecze Mu Piotr: «Nigdy mi nóg nie będziesz umywał». Odpowiedział mu Jezus: «Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał uczestnictwa ze mną». Rzecze Mu Szymon Piotr: «Panie, nie tylko nogi moje, ale ręce i głowę». Rzecze mu Jezus: «Kto umyty jest, potrzebuje tylko nogi umyć, a cały jest czysty. Wy też jesteście czyści, ale nie wszyscy». Albowiem wiedział, który to Go miał wydać, dlatego powiedział: «Nie wszyscy jesteście czyści».
Gdy tedy umył nogi ich i przywdział szaty swoje, zasiadł do stołu i mówił do nich: «Czy wiecie, com wam uczynił? Wy Mnie nazywacie Mistrzem i Panem i dobrze mówicie, bo jestem nim. Jeśli tedy ja, Pan i Mistrz, umyłem nogi wasze i wy powinniście jeden drugiemu nogi umywać. Albowiem dałem wam przykład, abyście jakom ja wam uczynił, tak i wy czynili».

Nie ma Credo

Mandatum, czyli Umywanie Nóg

Po kazaniu odbywa się obrzęd umywania nóg, Celebrans zdejmuje ornat, przepasuje się ręcznikiem i umywa nogi dwunastu mężczyznom duchownym lub świeckim, którzy siedzą na przygotowanych miejscach w prezbiterium lub w nawie kościoła. Celebrans przed każdym z nich przyklęka, umywa i ociera prawą stopę.
W ten obrazowy sposób Kościół poucza swe dzieci o konieczności wiernego wypełnienia przykazania miłości bliźniego, które Pan Jezus w czasie Ostatniej Wieczerzy nazwał «swoim przykazaniem» i uczynił je znakiem rozpoznawczym swoich uczniów. Oddając za nas własne życie na krzyżu Chrystus wskazał, że musimy być gotowi na poświęcenie dla braci.

Antyfona 1
J 13:34
Ant. «Przykazanie nowe daję wam, abyście się wzajemnie miłowali, jakom ja was umiłował» – mówi Pan.
Ps 118:1
Błogosławieni, których droga jest niepokalana: którzy postępują zgodnie z prawem Pańskim.
Ant. «Przykazanie nowe daję wam, abyście się wzajemnie miłowali, jakom ja was umiłował».

Antyfona 2
J 13:4,5,15
Ant. Gdy Pan wstał od wieczerzy, nalał wody w miednicę i począł umywać nogi swoich uczniów. Ten przykład im zostawił.
Ps 47:2
Wielki jest Pan i godny wszelkiej chwały w mieście Boga naszego, na świętej Jego górze.
Ant. Gdy Pan wstał od wieczerzy, nalał wody w miednicę i począł umywać nogi swoich uczniów. Ten przykład im zostawił.

Antyfona 3
J 13:12,13,15
Ant. Pan Jezus, gdy skończył wieczerzę z uczniami swoimi, umył nogi ich i rzekł: «Czy wiecie, com wam uczynił, ja, Pan i Mistrz? Przykład dałem wam, abyście i wy tak czynili».
Ps 84:2
Łaskawym okazałeś się, Panie, dla Twej ziemi; na dobre odmieniłeś los Jakuba.
Ant. Pan Jezus, gdy skończył wieczerzę z uczniami swoimi, umył nogi ich i rzekł: «Czy wiecie, com wam uczynił, ja, Pan i Mistrz? Przykład dałem wam, abyście i wy tak czynili».

Antyfona 4
J 13:6-7,8
Ant. «Panie, Ty mnie nogi umywasz?» Odpowiedział mu Jezus: «Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał uczestnictwa ze mną».
℣. Zbliża się tedy do Szymona Piotra i rzecze mu Piotr:
Ant. «Panie, Ty mnie nogi umywasz?» Odpowiedział mu Jezus: «Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał uczestnictwa ze mną».
℣. «Co ja czynię, ty jeszcze nie rozumiesz, ale zrozumiesz potem».
Ant. «Panie, Ty mnie nogi umywasz?» Odpowiedział mu Jezus: «Jeśli cię nie umyję, nie będziesz miał uczestnictwa ze mną».

Antyfona 5
J 13:14
Ant. «Jeśli ja, Pan i Mistrz wasz, umyłem nogi wasze, o ileż bardziej wy powinniście jeden drugiemu nogi umywać?»
Ps 48:2
Słuchajcie tego, wszystkie narody, nakłońcie uszy, wszyscy mieszkańcy ziemi.
Ant. «Jeśli ja, Pan i Mistrz wasz, umyłem nogi wasze, o ileż bardziej wy powinniście jeden drugiemu nogi umywać?»

Antyfona 6
J 13:35
Ant. «Po tym poznają wszyscy, żeście uczniami moimi, jeśli miłość mieć będziecie jeden ku drugiemu».
℣. Rzekł Jezus uczniom swoim.
Ant. «Po tym poznają wszyscy, żeście uczniami moimi, jeśli miłość mieć będziecie jeden ku drugiemu».

Antyfona 7
1 Kor 13:13
Ant. Niech trwają w was wiara, nadzieja i miłość: to troje, a z tych największa jest miłość.
℣. Teraz tedy trwają wiara, nadzieja i miłość: to troje, a z tych największa jest miłość.
Ant. Niech trwają w was wiara, nadzieja i miłość: to troje, a z tych największa jest miłość.

Następująca 8 antyfonę z jej wersetami zawsze należy wykonać. Jeżeli brakuje czasu, można opuścić poprzednie.

Antyfona 8
Tam, gdzie miłość, ukochanie, tam jest także Bóg.
℣. W jedno nas tu zgromadziła Chrystusowa miłość.
℣. W Nim się tedy cieszmy wszyscy i weselmy.
℣. Boga bójmy się żywego i kochajmy.
℣. I miłujmy się nawzajem sercem szczerym.
Tam, gdzie miłość, ukochanie, tam jest także Bóg.
℣. Gdy się przeto gromadzimy wszyscy razem.
℣. By się duchem nie rozdzielać, pilnie baczmy.
℣. Niech ustaną złe niesnaski, niech ustaną spory.
℣. A pośrodku nas niech stanie Chrystus Bóg.
Tam, gdzie miłość, ukochanie, tam jest także Bóg.
℣. Razem także ze świętymi daj nam widzieć.
℣. Pośród chwały Twe oblicze, Chryste Boże.
℣. Radość, która nie zna miary i szlachetna jest.
℣. Poprzez wszystkie nieskończone wieki wieków. Amen.

Skończywszy umywanie nóg celebrans wkłada ornat, staje przed środkiem ołtarza i śpiewa następujące modlitwy:

Ojcze nasz… (po cichu).
℣. I nie wódź nas na pokuszenie.
℟. Ale nas zbaw ode złego.
℣. Tyś rozkazał, Panie, przykazania Twoje.
℟. Zachowywać pilnie.
℣. Tyś umył nogi uczniom Twoim.
℟. Nie wzgardzaj dziełem rąk Swoich.
℣. Panie, wysłuchaj modlitwę moją.
℟. A wołanie moje niech do Ciebie przyjdzie.
℣. Pan z wami.
℟. I z duchem twoim.
Módlmy się.
Wspomóż, prosimy Cię, Panie, naszą posługę i ponieważ sam raczyłeś umyć nogi uczniom swoim, nie gardź czynnością Twoich rąk, którą poleciłeś nam naśladować; gdy sami obmywamy zewnętrzny brud, zmyj, Panie, w duszach naszych grzechowe zmazy. Racz tego dokonać Ty, który żyjesz i królujesz, Bóg przez wszystkie wieki wieków.
℟. Amen.

Antyfona na Ofiarowanie

Ps 117:16-17
Prawica Pańska moc okazała, prawica Pańska mnie dźwignęła; nie umrę, lecz będę żył i głosił dzieła Pana.

Sekreta

Prosimy Cię, Panie, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże, niech ofiarę naszą uczyni Ci przyjemną Ten, który w dniu dzisiejszym ustanowił i nakazał swoim uczniom sprawować na swoją pamiątkę: Jezus Chrystus, Syn Twój, nasz Pan:
Który z Tobą.

Prefacja

Prefacja o Krzyżu Świętym
Zaprawdę godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy zawsze i wszędzie Tobie składali dziękczynienie, Panie, Ojcze święty, wszechmogący, wieczny Boże:
Tyś postanowił dokonać zbawienia rodzaju ludzkiego na drzewie krzyża, aby skąd smierć wzięła początek, stamtąd i życie zmartwychwstało, i aby ten, który na drzewie zwyciężył, na drzewie również został pokonany: przez Chrystusa, Pana naszego.
Przez Niego majestat Twój chwalą Aniołowie, uwielbiają Państwa, z lękiem czczą Potęgi. A wspólnie z nimi w radosnym uniesienie sławią Niebiosa, Moce niebieskie i błogosławieni Serafini. Z nimi to, prosimy, dozwól i naszym głosom wołać w pokornym uwielbieniu:

Communicantes

Zjednoczeni w świętych obcowaniu obchodzimy uroczyście prześwięty dzień, w którym Pan nasz Jezus Chrystus został za nas wydany, i ze czcią wspominamy najpierw chwalebną zawsze Dziewicę Maryję, Matkę Boga i Pana naszego Jezusa Chrystusa a także Świętego Józefa, Oblubieńca Najświętszej Dziewicy, oraz świętych Apostołów i Męczenników Twoich: Piotra i Pawła, Andrzeja, Jakuba, Jana, Tomasza, Jakuba, Filipa, Bartłomieja, Mateusza, Szymona, Tadeusza, Linusa, Kleta, Klemensa, Sykstusa, Korneliusza, Cypriana, Wawrzyńca, Chryzogona, Jana i Pawła, Kosmę i Damiana, i wszystkich Świętych Twoich; dla ich zasług i modlitw racz nas we wszystkim otaczać Swą przemożną opieką. Przez tegoż Chrystusa Pana naszego. Amen.

Prosimy Cię przeto, Panie, abyś łaskawie przyjął tę ofiarę od nas, sług Twoich, jak również od całego ludu Twego. Składamy Ci ją na pamiątkę dnia, w którym Pan nasz Jezus Chrystus powierzył swoim uczniom sprawowanie misteriów Ciała i Krwi swojej. Racz dni nasze pokojem swym napełnić, od potępienia wiecznego nas uchronić i do grona wybranych Swoich zaliczyć. Przez tegoż Chrystusa, Pana naszego. Amen.

Racz te dary ofiarne, prosimy Cię, Boże, w całej pełni pobłogosławić, przyjąć, zatwierdzić, uduchowić i miłymi sobie uczynić, aby się nam stały Ciałem i Krwią najmilszego Syna Twego, Pana naszego Jezusa Chrystusa.

On to w przeddzień męki, to jest dzisiaj, wziął chleb w swoje święte i czcigodne ręce, a podniósłszy oczy w niebo ku Tobie Bogu, Ojcu swemu wszechmogącemu, dzięki Ci składając pobłogosławił, połamał i rozdał uczniom swoim mówiąc: Bierzcie i jedzcie z tego wszyscy.

Antyfona na Komunię

J 13:12,13,15
Pan Jezus, gdy skończył wieczerzę z uczniami swoimi, umył nogi ich i rzekł: «Czy wiecie, com wam uczynił, ja Pan i Mistrz? Przykład dałem wam, abyście i wy tak czynili».

Pokomunia

Posileni życiodajnym pokarmem prosimy Cię, Panie Boże nasz, aby najświętsza tajemnica, którą sprawujemy w doczesności, dała nam udział w nieśmiertelnym Twym życiu.
Przez Pana.

Zakończenie

Kapłan wraca na środek ołtarza, zwraca się do wiernych i mówi:

℣. Błogosławmy Panu.
℟. Bogu dzięki.

Błogosławieństwo i ostatnią ewangelię pomija się.

Po Mszy

Po skończeniu Mszy św. kapłan zmienia ornat na kapę i okadziwszy Najświętszy Sakrament przenosi Go w uroczystej procesji do przygotowanej specjalnie kaplicy. W czasie procesji śpiewa się hymn.

Hymn Pange Lingua
Sław, języku, tajemnicę
Ciała i najdroższej Krwi,
Którą, jako łask krynicę,
Wylał w czasie ziemskich dni
Ten, co Matkę miał Dziewicę,
Król narodów, godzien czci.

Z Panny czystej narodzony,
Posłan zbawić ludzki ród,
Gdy po świecie, na wsze strony,
Ziarno słowa rzucił w lud,
Wtedy cudem niezgłębionym
Zamknął Swej pielgrzymki trud.

W noc ostatnią przy wieczerzy
Z tymi, których braćmi zwał,
Pełniąc wszystko, jak należy,
Czego przepis prawny chciał,
Sam dwunastu się powierzył
I za pokarm z rąk Swych dał.

Słowem więc, wcielone Słowo,
Chleb zamienia w Ciało Swe,
Wino Krwią jest Chrystusową,
Darmo wzrok to widzieć chce.
Tylko wiara Bożą mową,
Pewność o tym w serca śle.

Przed tak wielkim Sakramentem
Upadajmy wszyscy wraz,
Niech przed Nowym Testamentem
Starych praw ustąpi czas.
Co dla zmysłów niepojęte,
Niech dopełni wiara w nas.

Bogu Ojcu i Synowi
Hołd po wszystkie nieśmy dni,
Niech podaje wiek wiekowi
Hymn triumfu, dzięki, czci,
A równemu Im Duchowi
Niechaj wieczna chwała brzmi.
Amen.

W kaplicy odbywa się powtórne okadzenie Najświętszego Sakramentu, po czym umieszcza się Go w tabernakulum i rozpoczyna się adoracja, która powinna trwać przynajmniej do północy. Wierni nawiedzający Najświętszy Sakrament w kaplicy uroczystego przechowania mogą uzyskać odpust zupełny pod zwykłymi warunkami.

Obnażenie Ołtarzy

W pierwszych wiekach Kościoła zawsze po skończeniu Mszy św. zdejmowano z ołtarza obrusy. Dzisiaj jednak czynność ta ma znaczenie symboliczne. Ołtarz, jak wiadomo, przedstawia samego Chrystusa Pana. Uroczyste obnażenie ołtarzy przypomina, że w czasie męki odarto Zbawiciela z szat usiłując zbezcześcić Jego ludzką godność. W czasie obnażania ołtarzy recytuje się psalm 21, który Pan Jezus odmawiał na krzyżu, stwierdzając w ten sposób, że jest on proroczą wizją Jego męki.

Antyfona
Ps 21:19
Ant. Dzielą między siebie moje szaty i o suknię moją los rzucają.
(21:2) Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił? Daleki jesteś od próśb, od słów mojego wołania.
(21:3) Boże mój, wołam przez dzień, a nie słuchasz, wołam i nocą, a nie zważasz na mnie.
(21:4) A przecież Ty mieszkasz w świątyni, Chwało Izraela!
(21:5) Tobie zaufali ojcowie nasi, zaufali, a Tyś ich uwolnił;
(21:6) Do Ciebie wołali i zostali zbawieni, Tobie ufali i nie doznali wstydu.
(21:7) Ja zaś jestem robak a nie człowiek, pośmiewisko ludzi i wzgarda pospólstwa.
(21:8) Szydzą ze mnie wszyscy, którzy na mnie patrzą, wargi rozwierają, potrząsają głową:
(21:9) «Zaufał Panu: niechże Go wyzwoli, niechże Go wyrwie, jeśli Go miłuje».
(21:10) Tyś zaiste prowadził mnie od matczynego łona; Tyś mnie czynił bezpiecznym u piersi mej matki.
(21:11) Tobie od urodzenia zostałem oddany, od łona matki mojej Tyś jest moim Bogiem.
(21:12) Nie stój z dala ode mnie, bom jest trapiony, bądź blisko: bo nie ma wspomożyciela.
(21:13) Otoczyło mnie mnóstwo cielców, Byki Baszanu mnie osaczają.
(21:14) Rozwierają przeciwko mnie swoje paszcze, jak lew drapieżny, ryczący.
(21:15) Rozlałem się jak woda i rozłączyły się wszystkie me kości:
(21:15) Jak wosk się stała me serce we wnętrzu moim topnieje.
(21:16) Gardło me wyschło jak skorupa język mój przywarł do podniebienia, w proch śmierci mnie obróciłeś.
(21:17) Bo sfora psów mnie opadła, osacza mnie zgraja złoczyńców.
(21:18) Przebodli ręce i nogi moje, policzyć mogę wszystkie moje kości.
(21:19) A oni się wpatrują, sycą się mym widokiem; między siebie dzielą moje szaty i los rzucają o moją suknię.
(21:20) Ty zaś, o Panie, nie stój z daleka: pomocy moja, śpiesz mi na ratunek.
(21:21) Wyrwij spod miecza mą duszę i życie me z psich pazurów.
(21:22) Wybaw mnie z lwiej paszczęki i mnie biednego od rogów bawolich.
(21:23) Imię Twoje opowiem swym braciom i chwalić Cię będę pośród zgromadzenia.
(21:24) «Chwalcie Go wy, co się Pana boicie; sławcie Go, całe potomstwo Jakuba: czcijcie Go, całe potomstwo Izraela.
(21:25) Bo On nie wzgardził ani nie brzydził się nędzą biedaka.
(21:25) Ani nie ukrył przed nim swojego oblicza i wysłuchał go, kiedy zawołał do Niego».
(21:26) Od Ciebie płynie ma pieśń pochwalna w wielkim zgromadzeniu, śluby me wypełnię wobec bojących się Jego.
(21:27) Ubodzy będę jedli i nasycą się, chwalić będą Pana, którzy Go szukają: «serca wasze niech żyją na wieki».
(21:28) Przypomną sobie i wrócą do Pana wszystkie krańce ziemi;
(21:28) I wszystkie szczepy pogańskie padną na twarz przed Jego obliczem,
(21:29) Bo królowanie należy do Pana, i On panuje nad narodami.
(21:30) Jego jedynego uwielbiają wszyscy, co śpią w ziemi, przed Nim zegną się wszyscy, którzy w proch zstępują.
(21:31) A dusza moja żyć będzie dla Niego, potomstwo moje Jemu będzie służyć,
(21:32) Przyszłemu pokoleniu o Panu opowie, * a sprawiedliwość Jego ogłoszą ludowi, co się narodzi: «Pan to uczynił».
Ant. Dzielą między siebie moje szaty i o suknię moją los rzucają.