☩ A. M. D. G. ☩
v5.15.0
Wszechmogący, wieczny Boże, Ty przez post ciała uśmierzasz wady, podnosisz ducha, udzielasz cnoty i nagrody, przez Chrystusa Pana naszego. (Z prefacji wielkopostnej).
«Oto nadchodzi Twój dzień, w którym wszystko na nowo rozkwitnie; Obyśmy także odnowieni przez łaskę mogli śpiewać nową pieśń». Powyższe słowa hymnu wielkopostnego stanowią hasło życia Kościoła w tym okresie. Mamy odnowić nasze życie duchowe przez udział w życiu Chrystusa zmartwychwstałego. Wielki Post jest przygotowaniem na największą uroczystość roku kościelnego, ale jest również zapoczątkowaniem naszego udziału w misterium wielkanocnym. Okres Wielkiego Postu to okres wytężonej pracy duchowej i obfitego wylewu łaski Bożej.
Oficjalna nazwa Wielkiego Postu brzmi «Święta Czterdziestnica» (Quadragesima). Okres 40-dniowy został uświęcony w dziejach zbawienia. Mojżesz przebywał 40 dni na rozmowie z Bogiem; Eliasz odbył 40-dniową pielgrzymkę do góry Horeb. 40 lat trwała wędrówka Izraelitów do Ziemi Obiecanej, aż do zupełnego odnowienia narodu przez wymarcie pokolenia, które buntowało się przeciw woli Bożej. Wreszcie Syn Boży poprzedził swoją działalność 40-dniowym pobytem na pustyni, spędzonym na modlitwie i poście. Za przykładem Zbawiciela Kościół poświęca 40 dni na odnowienie życia duchowego swoich dzieci.
Św. Leon uczy nas: «Jak długo żyjemy w śmiertelnym ciele, stary nieprzyjaciel nie przestanie zakładać sideł grzechowych, najwięcej zaś będzie się srożył przeciw członkom Chrystusa wtedy, gdy mają oni obchodzić najświętsze tajemnice». W walce z duszami szatan wykorzystuje nieład wprowadzony w naszą naturę przez grzech pierworodny. W Wielkim Poście mamy ćwiczyć się w zwyciężeniu pokus przez modlitwę, post i jałmużnę.
Okres Wielkiego Postu jest czasem modlitwy, w najpełniejszym znaczeniu czasem obcowania z Bogiem. Przez modlitwę nabywamy pokory, uznajemy bowiem naszą zależność od Boga, naszą słabość i grzeszność. W okresie Wielkiego Postu mamy się zajmować «słowem, które pochodzi z ust Bożych», czytając Pismo święte i słuchając kazań. Ponieważ nie możemy spędzić 40 dni w oderwaniu od świata, odprawmy przynajmniej krótsze rekolekcje. Przede wszystkim bierzmy udział w liturgii. W Rzymie w okresie Wielkiego Postu codziennie odbywa się nabożeństwo stacyjne. Te same Msze św. odprawia się we wszystkich kościołach. W nich Chrystus obficie nas karmi słowem Bożym i Eucharystią. W miarę możności bierzmy również udział w nabożeństwach ku czci Męki Pańskiej: w Gorzkich żalach i Drodze Krzyżowej.
Główne wyrzeczenia, które nakazuje Kościół w Wielkim Poście, to post i powstrzymywanie się od zabaw. Mamy je praktykować, aby przywrócić ład wewnętrzny, którego pozbawia nas nieumiarkowane użycie pokarmów, napojów i rozrywek, oraz aby wynagrodzić Bogu za grzechy własne i bliźnich. Wielki Post jest to «post uroczysty», publiczny i oficjalny, post całego Kościoła. Prefacja wielkopostna wysławia jego zbawienne skutki. Kościół w modlitwach swoich codziennie powołuje się na tę ofiarę swoich dzieci. Kto nie może zachować przepisów o poście w całej rozciągłości, niech stara się ofiarować Bogu to, co może. Poza ograniczeniem pokarmu polem naszych wyrzeczeń mogą być inne dziedziny naszego życia. «Jeśli podejmuje się umartwienie, żeby ująć w karby źródło podniet cielesnych, to najbardziej pożądany jest ten rodzaj wstrzemięźliwości, który wytrzeźwi z przewrotności samą wolę i zamorzy nieuczciwość w postępowaniu. Taki post mogą zachować nawet chorzy, nie wyłączając całkowicie obezwładnionych» (św. Leon).
Szatan niejednokrotnie kusi chrześcijan, podobnie jak kusił Chrystusa: Będziesz miał dostatki, będziesz miał zaszczyty, jeżeli odstąpisz od prawa Bożego. Aby zahartować wolę na takie pokusy, powinniśmy się ćwiczyć w wyrzekaniu się doczesnych korzyści. Dlatego w Wielkim Poście mamy praktykować jałmużnę. «Posty chrześcijan mają porastać tłustością zasług przez hojne jałmużny i opiekę nad ubogimi. To, co odejmujemy sobie, obracajmy na chorych i biedaków. Przyłóżmy się do tego, aby wszyscy jednymi usty błogosławili Boga. Grzechy, zmywane wodą chrztu albo łzami pokuty, mogą być zmywane także przez jałmużnę. Boć Pismo św. mówi: jak woda gasi ogień, tak jałmużna gasi grzech» (św. Leon).
Liturgia wielkopostna często zwraca się do katechumenów, którzy przygotowują się do przyjęcia Chrztu św. na Wielkanoc. W pierwszych wiekach Kościoła obrzędy, które poprzedzają samo udzielenie sakramentu, były rozłożone na cały Wielki Post, a odbywały się zwykle w środy. Dlatego czytania tych dni odnoszą się w specjalny sposób do katechumenów, których i dzisiaj Kościołowi nie brakuje, zwłaszcza na terenach misyjnych. Wszyscy ochrzczeni przygotowują się w Wielkim Poście do odnowienia przymierza zawartego z Bogiem na Chrzcie świętym. Pouczenia liturgii pomagają im zrozumieć znaczenie Chrztu św. i przypominają wypływające z niego zobowiązania.
«Istotną cechą uroczystości paschalnej jest powszechna radość w Kościele z powodu odpuszczania grzechów» (św. Leon). Do XII w. publiczni grzesznicy musieli zasługiwać na rozgrzeszenie publiczną pokutą, która trwała niekiedy przez kilka lat, a w Wielkim Poście była zaostrzona. Dopiero po odprawieniu zadośćuczynienia otrzymywali w Wielki Czwartek odpuszczenie grzechów. Obecnie praktyka publicznej pokuty nie istnieje, ale Kościół wzywa wszystkie swoje dzieci, aby rozważając Mękę Pańską oczyszczały się przez szczerą skruchę i uczynki pokutne. «Rozdzierajcie serca wasze, a nie szaty wasze, nawróćcie się do Pana, Boga waszego» (Jl 2:13). «Wszyscy wierni obowiązani są dążyć do całkowitego wyzwolenia się z grzechu i pełnej czystości duszy, należy zatem dołożyć starań, aby usunąć z serca najtajniejsze nawet skazy i oczyścić duszę ze wszystkiego, co tłumi jej jasność» (św. Leon).
Do Niedzieli Męki Pańskiej poleca się czytać dalszy ciąg Księgi Rodzaju i Księgę Wyjścia.